Þættirnir rími við margt í raunveruleikanum Sólrún Dögg Jósefsdóttir skrifar 29. apríl 2024 18:25 Margrét Valdimarsdóttir afbrotafræðingur og leikkonan Jessica Gunning sem fer á kostum í hlutverki Mörtu elltihrellis í Netflix-þáttaröðinni Baby Reindeer. Vísir Afbrotafræðingur segir margt í þáttunum Baby Reindeer ríma við það sem hún hefur lesið í afbrotafræðunum. Hún segir umsáturseinelti nokkuð algengt á Íslandi, að um tíu prósent íslenskra kvenna verði fyrir því á lífsleiðinni og og fimm prósent íslenskra karla. Glæpaþættirnir Baby Reindeer, sem sýndir eru á Netflix, hafa vakið athygli landsmanna og eru samkvæmt topplistum Netflix með þeim vinsælustu hér á landi í dag. Þættirnir fjalla um eltihrellinn Mörtu og uppistandarann Donny og eru byggðir á sannri sögu. Margrét Valdimarsdóttir dósent í félags- og afbrotafræði við HÍ er einn af þeim fjölmörgu sem horft hafa á þættina. Hún var gestur í Reykjavík Síðdegis í dag og ræddi tengsl viðfangsefni þáttanna við afbrotafræðina, og hvort slík mál ættu sér einhverja stoð í raunveruleikanum. „Margt sem kemur fram í þáttunum rímar við það sem ég hef verið að lesa í afbrotafræðunum. Bæði hvað varðar gerendur og þolendur svona eltihrellishegðunar, eða umsáturseineltis,“ segir Margrét. Þolendur ekki alltaf meðvitaðir Aðspurð hversu algeng eltihrellishegðun sé hér á landi segir hún að samkvæmt gögnum sem fram hafa komið á síðustu árum hafi ein af hverjum tíu íslenskra kvenna orðið fyrir slíkri hegðun og um fimm prósent karla. Það þyki stór hópur. „Það er líka spurning um hvort fólk sé meðvitað um þetta. Af því að ef fólk er meðvitað um þetta þá mælist þetta hærra,“ segir Margrét. Þá sé líklegra að hegðun af þessu tagi sé rannsökuð og fólk átti sig á að það sé að verða fyrir eltihrelli. „Af því að þetta er tegund af ofbeldi sem er óskýr. Það er erfitt að setja fingurinn á það: ég er að verða fyrir eltihrelli.“ Hver er skilgreiningin á því? „Það er, ef manneskja eltir ofsækir og fylgist með, stöðugt yfir einhvern ákveðinn tíma, þá er talað um að það sé [...] umsáturseinelti,“ segir Margrét. Lagabreyting 2020 breytti landslaginu Hún rifjar upp þegar hún var fyrst kölluð í viðtal til þess að ræða umsátursmál fyrir nokkrum árum þegar nokkur alvarleg mál af því tagi höfðu komið upp. „Það sem ég var að heyra þá var að þolendur voru að tala um að þetta vær ekki tekið alvarlega. Og að fólk var hissa á þessu. Þetta var eitthvað sem það hafði bara heyrt um í bandarískum bíómyndum,“ segir Margrét. Í kjölfarið hafi skapast mikil umræða um umsátursmál sem endaði með því að Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir fyrrverandi dómsmálaráðherra kom í gegn lagabreytingu sem fól það í sér að umsáturseinelti varð að hegningarlagabroti. Margrét segir langalgengast að gerandi í umsáturseineltismálum sé fyrrverandi maki eða einhver sem þolandi hefur átt í ástarsambandi með. „Svo erum við líka að sjá mál eins og við sjáum í þessum þætti, Baby Reindeer. Þar sem að gerendur eiga við einhvers konar geðraskanir og búa til samband sem hefur aldrei átt sér stað. Það eru líka mörg þannig dæmi,“ segir Margrét og vísar til sjónvarpsþáttanna Ofsóknir, sem sýndir voru á Stöð 2 fyrir tveimur árum. Hægt er að nálgast þættina á Stöð 2 plús. Hver er leiðin út úr svona ástandi? „Númer eitt tvö og þrjú að þolandi segi hreinlega frá hvað er að gerast, þannig að fólk í umhverfi þolandans sé meðvitað um þetta. Og svo ef þetta er að verða það alvarlegt þá hringja í 112, láta vita.“ Óskýrt hvar mörkin liggja Margrét segir að vegna nýju laganna um umsáturseinelti getur lögregla gripið inn í þrátt fyrir að gerandi hafi einungis sent tölvupósta, skilaboð og hringt. „Þú þarft ekki einu sinni að hafa komið við manneskjuna til þess að það sé hægt að ákæra þig fyrir umsáturseinelti og eltihrell,“ segir Margrét. Þó flæki það málin að það er ekki alveg skýrt hver mörkin eru, hversu mörg skilaboð þarf að senda til þess að það teljist sem umsáturseinelti. „Þetta gerir þessa tegund ofbeldis svolítið flókna, ekki bara lagalega séð heldur fyrir þolendur,“ segir Margrét. Þú segir einmitt að það er nauðsynlegt að ræða þetta vegna þess að þetta er ekkert svakalega óalgengt? „Nei einmitt, það virðist ekki vera mjög óalgengt. Við vitum það að þessir þættir (Baby Reindeer) eru ekki skáldskapur. Þetta er hans raunverulega saga. Mér finnst þeir svo frábærir því þeir sýna svo vel hvað þetta getur verið flókið fyrir þolandann,“ segir Margrét og bendir á að í þáttunum er þolandi karl og gerandi kona. „Við sjáum í þessum þáttum svo skýrt hvað honum finnst þetta erfitt, að meta hvenær þetta var orðið óeðlilegt, hver hans ábyrgð hans var og að reyna að leita til lögreglunnar.“ Stafrænt ofbeldi Bíó og sjónvarp Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Sindri Freyr er látinn Innlent Voru látin í einhvern tíma áður en lögregla fór inn Innlent Biður kvikmyndagerðarmanninn afsökunar Innlent Tvö látin en ekkert bendi til saknæms atburðar Innlent Mótor bátsins var of stór og mennirnir ekki í björgunarvestum Innlent „Okkar hlutverk að halda utan um hvert annað“ Innlent Áfengi og fíkniefni mældust í stýrimanninum Innlent Vill kvittanir frá framboði Höllu Innlent Lögregla rannsakar andlát í Bolungarvík Innlent Áhyggjur læknanna ótímabærar og byggðar á misskilningi Innlent Fleiri fréttir „Fyrirvarinn var í rauninni enginn“ Fyrstu tölur frá Reykjavík ættu að gefa góða mynd af úrslitum „Er búinn að blokka 237 manneskjur á tíu dögum“ Katrín græði stórum á vangetu kjósenda til að kjósa taktískt Andlát í Bolungarvík og forsetaefni í slorinu Héraðsdómur ruddur vegna fjölskyldutengsla og fyrri starfa dómara Áfengi og fíkniefni mældust í stýrimanninum Tvíburafolöld mætt í heiminn í Suðurnesjabæ Ferðafólki bjargað úr sjálfheldu við Þiðriksvallavatn Þriðjungur þekkir ekki neitt til Eiríks og Viktors Sindri Freyr er látinn Voru látin í einhvern tíma áður en lögregla fór inn Vill sjá leiðtoga á Norðurlöndunum en ekki aumingja og gungur Mótor bátsins var of stór og mennirnir ekki í björgunarvestum Óttast að þvingun og nauðung verði færð í lög Andlát til rannsóknar í Bolungarvík Áhyggjur læknanna ótímabærar og byggðar á misskilningi Ástandið í Hafnarfirði geti haft langvarandi áhrif á börn „Okkar hlutverk að halda utan um hvert annað“ Ræddu lokasprett æsispennandi kosningabaráttu Biður kvikmyndagerðarmanninn afsökunar Tvö látin en ekkert bendi til saknæms atburðar Enginn í haldi í tengslum við mannslát í Bolungarvík Slökkvilið kallað út vegna sprenginga í Hafnarfirði Lögregla rannsakar andlát í Bolungarvík Vill kvittanir frá framboði Höllu Baráttan um Bessastaði gæti orðið gífurlega spennandi Háspennubilun í Breiðholti Gæti haft gríðarlega þýðingu fyrir Ísafjörð Tafir á Miklubraut í sumar vegna framkvæmda Sjá meira
Glæpaþættirnir Baby Reindeer, sem sýndir eru á Netflix, hafa vakið athygli landsmanna og eru samkvæmt topplistum Netflix með þeim vinsælustu hér á landi í dag. Þættirnir fjalla um eltihrellinn Mörtu og uppistandarann Donny og eru byggðir á sannri sögu. Margrét Valdimarsdóttir dósent í félags- og afbrotafræði við HÍ er einn af þeim fjölmörgu sem horft hafa á þættina. Hún var gestur í Reykjavík Síðdegis í dag og ræddi tengsl viðfangsefni þáttanna við afbrotafræðina, og hvort slík mál ættu sér einhverja stoð í raunveruleikanum. „Margt sem kemur fram í þáttunum rímar við það sem ég hef verið að lesa í afbrotafræðunum. Bæði hvað varðar gerendur og þolendur svona eltihrellishegðunar, eða umsáturseineltis,“ segir Margrét. Þolendur ekki alltaf meðvitaðir Aðspurð hversu algeng eltihrellishegðun sé hér á landi segir hún að samkvæmt gögnum sem fram hafa komið á síðustu árum hafi ein af hverjum tíu íslenskra kvenna orðið fyrir slíkri hegðun og um fimm prósent karla. Það þyki stór hópur. „Það er líka spurning um hvort fólk sé meðvitað um þetta. Af því að ef fólk er meðvitað um þetta þá mælist þetta hærra,“ segir Margrét. Þá sé líklegra að hegðun af þessu tagi sé rannsökuð og fólk átti sig á að það sé að verða fyrir eltihrelli. „Af því að þetta er tegund af ofbeldi sem er óskýr. Það er erfitt að setja fingurinn á það: ég er að verða fyrir eltihrelli.“ Hver er skilgreiningin á því? „Það er, ef manneskja eltir ofsækir og fylgist með, stöðugt yfir einhvern ákveðinn tíma, þá er talað um að það sé [...] umsáturseinelti,“ segir Margrét. Lagabreyting 2020 breytti landslaginu Hún rifjar upp þegar hún var fyrst kölluð í viðtal til þess að ræða umsátursmál fyrir nokkrum árum þegar nokkur alvarleg mál af því tagi höfðu komið upp. „Það sem ég var að heyra þá var að þolendur voru að tala um að þetta vær ekki tekið alvarlega. Og að fólk var hissa á þessu. Þetta var eitthvað sem það hafði bara heyrt um í bandarískum bíómyndum,“ segir Margrét. Í kjölfarið hafi skapast mikil umræða um umsátursmál sem endaði með því að Áslaug Arna Sigurbjörnsdóttir fyrrverandi dómsmálaráðherra kom í gegn lagabreytingu sem fól það í sér að umsáturseinelti varð að hegningarlagabroti. Margrét segir langalgengast að gerandi í umsáturseineltismálum sé fyrrverandi maki eða einhver sem þolandi hefur átt í ástarsambandi með. „Svo erum við líka að sjá mál eins og við sjáum í þessum þætti, Baby Reindeer. Þar sem að gerendur eiga við einhvers konar geðraskanir og búa til samband sem hefur aldrei átt sér stað. Það eru líka mörg þannig dæmi,“ segir Margrét og vísar til sjónvarpsþáttanna Ofsóknir, sem sýndir voru á Stöð 2 fyrir tveimur árum. Hægt er að nálgast þættina á Stöð 2 plús. Hver er leiðin út úr svona ástandi? „Númer eitt tvö og þrjú að þolandi segi hreinlega frá hvað er að gerast, þannig að fólk í umhverfi þolandans sé meðvitað um þetta. Og svo ef þetta er að verða það alvarlegt þá hringja í 112, láta vita.“ Óskýrt hvar mörkin liggja Margrét segir að vegna nýju laganna um umsáturseinelti getur lögregla gripið inn í þrátt fyrir að gerandi hafi einungis sent tölvupósta, skilaboð og hringt. „Þú þarft ekki einu sinni að hafa komið við manneskjuna til þess að það sé hægt að ákæra þig fyrir umsáturseinelti og eltihrell,“ segir Margrét. Þó flæki það málin að það er ekki alveg skýrt hver mörkin eru, hversu mörg skilaboð þarf að senda til þess að það teljist sem umsáturseinelti. „Þetta gerir þessa tegund ofbeldis svolítið flókna, ekki bara lagalega séð heldur fyrir þolendur,“ segir Margrét. Þú segir einmitt að það er nauðsynlegt að ræða þetta vegna þess að þetta er ekkert svakalega óalgengt? „Nei einmitt, það virðist ekki vera mjög óalgengt. Við vitum það að þessir þættir (Baby Reindeer) eru ekki skáldskapur. Þetta er hans raunverulega saga. Mér finnst þeir svo frábærir því þeir sýna svo vel hvað þetta getur verið flókið fyrir þolandann,“ segir Margrét og bendir á að í þáttunum er þolandi karl og gerandi kona. „Við sjáum í þessum þáttum svo skýrt hvað honum finnst þetta erfitt, að meta hvenær þetta var orðið óeðlilegt, hver hans ábyrgð hans var og að reyna að leita til lögreglunnar.“
Stafrænt ofbeldi Bíó og sjónvarp Athugið. Vísir hvetur lesendur til að skiptast á skoðunum. Allar athugasemdir eru á ábyrgð þeirra er þær rita. Lesendur skulu halda sig við málefnalega og hófstillta umræðu og áskilur Vísir sér rétt til að fjarlægja ummæli og/eða umræðu sem fer út fyrir þau mörk. Vísir mun loka á aðgang þeirra sem tjá sig ekki undir eigin nafni eða gerast ítrekað brotlegir við ofangreindar umgengnisreglur. Mest lesið Sindri Freyr er látinn Innlent Voru látin í einhvern tíma áður en lögregla fór inn Innlent Biður kvikmyndagerðarmanninn afsökunar Innlent Tvö látin en ekkert bendi til saknæms atburðar Innlent Mótor bátsins var of stór og mennirnir ekki í björgunarvestum Innlent „Okkar hlutverk að halda utan um hvert annað“ Innlent Áfengi og fíkniefni mældust í stýrimanninum Innlent Vill kvittanir frá framboði Höllu Innlent Lögregla rannsakar andlát í Bolungarvík Innlent Áhyggjur læknanna ótímabærar og byggðar á misskilningi Innlent Fleiri fréttir „Fyrirvarinn var í rauninni enginn“ Fyrstu tölur frá Reykjavík ættu að gefa góða mynd af úrslitum „Er búinn að blokka 237 manneskjur á tíu dögum“ Katrín græði stórum á vangetu kjósenda til að kjósa taktískt Andlát í Bolungarvík og forsetaefni í slorinu Héraðsdómur ruddur vegna fjölskyldutengsla og fyrri starfa dómara Áfengi og fíkniefni mældust í stýrimanninum Tvíburafolöld mætt í heiminn í Suðurnesjabæ Ferðafólki bjargað úr sjálfheldu við Þiðriksvallavatn Þriðjungur þekkir ekki neitt til Eiríks og Viktors Sindri Freyr er látinn Voru látin í einhvern tíma áður en lögregla fór inn Vill sjá leiðtoga á Norðurlöndunum en ekki aumingja og gungur Mótor bátsins var of stór og mennirnir ekki í björgunarvestum Óttast að þvingun og nauðung verði færð í lög Andlát til rannsóknar í Bolungarvík Áhyggjur læknanna ótímabærar og byggðar á misskilningi Ástandið í Hafnarfirði geti haft langvarandi áhrif á börn „Okkar hlutverk að halda utan um hvert annað“ Ræddu lokasprett æsispennandi kosningabaráttu Biður kvikmyndagerðarmanninn afsökunar Tvö látin en ekkert bendi til saknæms atburðar Enginn í haldi í tengslum við mannslát í Bolungarvík Slökkvilið kallað út vegna sprenginga í Hafnarfirði Lögregla rannsakar andlát í Bolungarvík Vill kvittanir frá framboði Höllu Baráttan um Bessastaði gæti orðið gífurlega spennandi Háspennubilun í Breiðholti Gæti haft gríðarlega þýðingu fyrir Ísafjörð Tafir á Miklubraut í sumar vegna framkvæmda Sjá meira